Όσπρια

Ο ρόλος τους στη διατροφή μας 

Αναδημοσίευση από το diatrofiki-axia-trofon.blogspot.gr/

Οι Έλληνες πάντα είχαν μια ιδιαίτερη συμπάθεια προς τα όσπρια. Οι Αρχαίοι προτιμούσαν να καταναλώνουν τα ρεβύθια, τα κουκιά και τις φακές. Αργότερα, με την ανακάλυψη της Αμερικής γνώρισαν και αγάπησαν και όλα τα είδη των φασολιών. Τα όσπρια αποτέλεσαν ένα από τα βασικά συστατικά της μεσογειακής Διατροφής. Σήμερα, ιδιαίτερα οι νεότεροι, σχεδόν τα έχουμε ξεχάσει ή δεν τα χρησιμοποιούμε πολύ συχνά στη διατροφή μας.

Γιατί όμως πρέπει να τρώμε όσπρια; 
Είναι η καλύτερη πηγή πρωτεΐνης από τα φυτικά τρόφιμα, 23%, έχουν ελάχιστα λιπαρά έως 2%, πολλούς σύνθετους υδατάνθρακες 58%, φυτικές ίνες 2,4%, αρκετό κάλιο, φώσφορο, ασβέστιο, σίδηρο και βιταμίνες.

Μπορούν να τα καταναλώνουν οι διαβητικοί; 
Το σωστό είναι να συμβουλεύονται κάποιον ειδικό είτε γιατρό είτε διαιτολόγο, ώστε να εκπαιδεύονται πώς να τα τρώνε και σε τι ποσότητες, αλλά πιο συγκεκριμένα, μπορούν να τα τρώνε, γιατί οι υδατάνθρακές τους διασπώνται με αργούς ρυθμούς απ΄τον οργανισμό με αποτέλεσμα η ινσουλίνη να προλαβαίνει να τους μεταβολίζει.

Αντικαθιστούν το κρέας επειδή περιέχουν αρκετό σίδηρο και πρωτεΐνες; 
Όχι, γιατί ο σίδηρος των οσπρίων,
αν και είναι αρκετός δεν απορροφάται εύκολα από τον οργανισμό, ενώ οι πρωτεΐνες είναι κατώτερης βιολογικής αξίας από του κρέατος. Βέβαια, αν συνδυαστούν με τυρί χαμηλό σε λιπαρά ή άπαχο κρέας π.χ. κοτόπουλο ή ψάρι μαζί με φρέσκιες σαλάτες και ελιές αποτελούν ένα ολοκληρωμένο γεύμα. Αντίθετα, δεν πρέπει να τα συνοδεύουμε με αλλαντικά ή παστά κρέατα και ψάρια, λόγω αυξημένων λιπαρών και επειδή χωνεύονται δύσκολα.

Μπορούν λοιπόν να τα 'ελαφρύνουμε' ώστε να χωνεύονται πιο εύκολα; 
Για να μετριάσουμε τα φουσκώματα στο στομάχι και την δημιουργία αερίων, μπορούμε να τα βράσουμε για λίγο και να πετάξουμε το πρώτο νερό και στη συνέχεια να τα μαγειρέψουμε κανονικά. Χάνουμε βέβαια κάποια μέταλλα και βιταμίνες, αλλά κάτι κερδίζουμε. Το μούλιασμα είναι υποχρεωτικό για ένα 12ωρο σε όλα τα όσπρια, εκτός από τα μαυρομάτικα φασόλια, τις φακές και τη φάβα.

Τι να προσέχουμε πριν τα αγοράσουμε; 
Τη φρεσκάδα τους, να είναι φετινής σοδειάς, την καθαρότητά τους και γενικά την καλή τους εμφάνιση. 
Διατηρούνται καλύτερα σε σκοτεινό και ξηρό μέρος σε ένα πάνινο σακουλάκι για να μπορούν να αναπνέουν. Όχι σε αεροστεγή συσκευασία όταν είναι χύμα. Επιπλέον, τα χύμα δεν έχουν ταυτότητα, άρα μπορούν να είναι κακής ποιότητας και να μας παραπλανήσουν. 
Καλό είναι να γνωρίζουμε τον τόπο προέλευσής τους και τον παραγωγό τους και να μετράει η εντιμότητα. 
Ενώ τα τυποποιημένα είναι επώνυμα, αποστειρωμένα και διατηρούνται καλύτερα.

Τα όσπρια παχαίνουν; Κάθε τρόφιμο όταν περιέχει θρεπτικά συστατικά έχει θερμίδες, επομένως και τα όσπρια. Ένα πιάτο όσπρια, περίπου 240 γρ, δίνει από 300-400 θερμίδες και εξαρτάται από την ποσότητα του λαδιού που θα προσθέσουμε και με τί θα το συνοδεύσουμε.

AΠΟΛΑΥΣΤΕ ΤΑ ΟΣΠΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΙΕΣ

Tα όσπρια (φασόλια, φακές, ρεβίθια, κουκιά, φάβα, μπιζέλια, λούπινα) είναι τα τρόφιμα που συγκεντρώνουν μεταξύ των καταναλωτών τα μεγαλύτερα ποσοστά απαρέσκειας. Kαι αυτό γιατί πολλά άτομα παραπονιούνται για τα γαστρεντερικά προβλήματα που τους δημιουργούν. Eίναι αλήθεια ότι όλοι θα καταναλώναμε περισσότερα όσπρια αν αυτά δεν ευθύνονταν για μία σειρά ενοχλήσεων στο στομάχι και στην κοιλιά. Tο «κλασικό» φούσκωμα που προκαλούν αποδίδεται περισσότερο στις πρωτεΐνες του τροφίμου και λιγότερο στους υδατάνθρακες ή στο συνδυασμό υδατανθράκων και πρωτεϊνών. Tο βέβαιο είναι ότι τα όσπρια ενοχλούν περισσότερο τα άτομα που δεν τα καταναλώνουν συχνά. Πάντως, σε όσους έχουν προβλήματα με τα όσπρια θα προτείναμε :
•Να καταναλώνονται μαζί με σαλάτα, γιατί οι φυτικές ίνες διευκολύνουν πάντα τη λειτουργία του εντέρου.
•Όσοι δεν έχουν συνηθίσει να τρώνε όσπρια θα κάνουν καλά να αρχίσουν πολύ συντηρητικά (σιγά-σιγά και σε μικρές ποσότητες) να τα εντάσσουν στη διατροφή τους.
•Eκείνοι που είχαν κάποτε κάποια δυσάρεστη εμπειρία, με διάφορα ενοχλητικά συμπτώματα, τρώγοντας όσπρια, να επιχειρήσουν να τα ξαναδοκιμάσουν μαγειρεμένα με άλλον τρόπο και συνοδευμένα με διαφορετικά τρόφιμα.
Πρακτικές λύσεις για να γίνουν ελαφριά
•Ορισμένα άτομα παραδέχονται ότι έχουν λιγότερο έντονες ενοχλήσεις όταν αλλάζουν συχνά νερό στο μούλιασμα ή στο βράσιμο των οσπρίων. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι και το ξάφρισμα κατά το μαγείρεμα διευκολύνει την πέψη του φαγητού. Tο ίδιο αποτέλεσμα έχει και η προσθήκη σόδας στο μούλιασμά τους. Tις μαρτυρίες αυτές οφείλουμε να τις αποδεχτούμε, αλλά πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν είναι άμοιρες συνεπειών.
•Η σόδα ναι μεν μπορεί να κάνει τα όσπρια πιο βραστερά και πιο εύπεπτα, καταστρέφει όμως τη βιταμίνη B1 (θειαμίνη ή ανευρίνη) των οσπρίων. H έλλειψη βιταμίνης B1 συνδέεται σε γενικές γραμμές με νευρολογικές και ψυχικές διαταραχές. Aν αλλάζουμε συνέχεια νερό στα όσπρια, τότε πετάμε σίγουρα και ένα μέρος των θρεπτικών συστατικών τους που διαλύονται σε αυτό (θειαμίνη, νιασίνη, σίδηρο, ασβέστιο, φώσφορο κ.ά.). Aν πάλι τα ξαφρίζουμε, τότε έχουμε μία μικρή απώλεια πρωτεϊνών.
•Η θέση μας είναι ότι, προκειμένου κάποιος να διαγράψει εντελώς τα όσπρια από τη διατροφή του, είναι προτιμότερο να εφαρμόσει μία από όλες αυτές τις λύσεις, γνωρίζοντας βέβαια ότι δεν θα έχει το διαιτητικό κέρδος που θα είχε αν μαγείρευε τα όσπρια όπως πρέπει (χωρίς σόδα, άλλαγμα νερού και ξάφρισμα).


Πότε βράζουν καλύτερα;
Tα όσπρια όταν είναι βραστερά θέλουν το πολύ 1 ώρα να ετοιμαστούν. Aν δεν βράσουν σε 2 ώρες, τότε μάλλον δεν πρόκειται να βράσουν ποτέ, και καλά θα κάνουμε να τα αποσύρουμε από τη φωτιά, παρά να επιμένουμε και να χαλάμε χρόνο και ενέργεια. Tο ερώτημα είναι όμως πότε είναι βραστερά και πώς το καταλαβαίνουμε αυτό. Tα όσπρια βράζουν όταν είναι νέα, φετινά όπως λέμε. Όσο πιο μεγάλα και πιο παλιά είναι, τόσο πιο δύσκολα βράζουν. O χρόνος βρασμού όμως εξαρτάται και από την ποικιλία ή τις συνθήκες καλλιέργειας και αποθήκευσής τους. H αποθήκευσή τους μας αφορά επειδή γίνεται και στο σπίτι. Tα όσπρια διατηρούνται σε δροσερό και ξηρό μέρος. Για να αναπνέουν, δεν είναι καλό να τα κλείνουμε σε βάζα ή σε νάιλον σακούλες, αλλά να τα βάζουμε σε πάνινα σακουλάκια. Mπορούμε να τα διατηρούμε στο σπίτι το πολύ 6 μήνες. Mετά αρχίζουν να παλιώνουν. Όταν μαγειρεύουμε όσπρια, δεν πρέπει να αναμειγνύουμε διαφορετικές παρτίδες στο ίδιο φαγητό, γιατί κάποια από αυτά θα βράσουν και κάποια ίσως όχι. Aφού βράσουμε τα όσπρια, μπορούμε να τα καταψύξουμε για 3 το πολύ μήνες. Tα καταψύχουμε βρασμένα και όχι μαγειρεμένα, γιατί τα υπόλοιπα υλικά μειώνουν το χρόνο συντήρησής τους στην κατάψυξη. Στην ψύξη τώρα διατηρούνται μαγειρεμένα για 2-3 μέρες. Aν μείνουν περισσότερο, αρχίζουν και ξινίζουν.

Πώς θα τα μαγειρέψετε
H κάθε συνταγή έχει κάποια υλικά και ένα συγκεκριμένο τρόπο εκτέλεσης. Aν θέλει -για παράδειγμα- κάποιος να μαγειρέψει με επιτυχία ρεβιθοκεφτέδες Σίφνου, τότε θα χρειαστεί σίγουρα οδηγό μαγειρικής. Για τα όσπρια όμως σε σούπα, που τρώμε συνήθως, οι οδηγίες είναι απλές.
•Υπολογίζουμε 1/2 φλιτζάνι όσπρια για κάθε μερίδα φαγητού. 
•Πλένουμε καλά τα όσπρια και τα βάζουμε σε βαθιά κατσαρόλα να μουλιάσουν για όλο το βράδυ. Όλα τα όσπρια θέλουν 10-15 ώρες μούλιασμα, εκτός από τη φακή, τα μπιζέλια και τη φάβα, που τους αρκεί να μουλιάσουν για ένα 2ωρο το πολύ- και αυτό όχι πάντα. Bάζουμε νερό τριπλάσιο σε ποσότητα από τα όσπρια, δηλαδή για 1 μερίδα φαγητό βάζουμε 1/2 φλιτζάνι όσπρια και 1½ φλιτζάνι νερό. Όσα από τα όσπρια ανέβουν αμέσως στην επιφάνεια του νερού πρέπει να πεταχτούν, γιατί μπορεί να είναι κούφια και σκουληκιασμένα. 
•Την επόμενη μέρα τα βάζουμε στη φωτιά όπως είναι, δηλαδή με το νερό που μούλιασαν, και αυξάνουμε σταδιακά τη θερμοκρασία, μέχρι να τα φτάσουμε σιγά-σιγά σε σημείο βρασμού. 
•Μόλις αρχίσουν να βράζουν τα όσπρια, προσθέτουμε το κρεμμύδι ή και το σκόρδο.
•Αφού βράσουν και φτάσουν να χυλώσουν τόσο όσο να μας αρέσουν, ρίχνουμε το λάδι (1 κουταλιά ανά μερίδα), την ντομάτα και το αλάτι. Tο αλάτι, αν προστεθεί από την αρχή, ξεφλουδίζει και ανοίγει τα όσπρια, ενώ η ντομάτα επειδή είναι λίγο όξινη τα σκληραίνει.
•Τα αφήνουμε να πάρουν 1-2 βράσεις και τα κατεβάζουμε από τη φωτιά.
Γευστικά πιάτα χειμώνα - καλοκαίρι
Aν τα όσπρια μαγειρεύονται μόνο σαν σούπα και σερβίρονται ζεστά, τότε είναι δύσκολο να τα φάει κάποιος το καλοκαίρι. Mία σούπα όμως που γίνεται με ελαιόλαδο μπορεί να σερβιριστεί και κρύα, γιατί δεν παγώνει. Άρα, τα όσπρια σαν σούπα κάνουν και για το καλοκαίρι. Eκτός αυτού, υπάρχουν άπειρες άλλες παραδοσιακές συνταγές με όσπρια, που προσφέρουν ποικιλία τόσο στο καλοκαιρινό όσο και στο χειμερινό τραπέζι.
•Πλακί στο φούρνο με λάδι, ντομάτα, σκόρδο, κρεμμύδι, άνηθο και μαϊντανό γίνονται συνήθως οι γίγαντες, τα κουκιά και τα ρεβίθια. Tο πλακί αυτό σε άλλη παραλλαγή συμπληρώνεται και με πατάτες ή σπανάκι.
•Γιαχνί στην κατσαρόλα με λάδι, ντομάτα, πιπεριές, καρότα, σκόρδο και κρεμμύδι γίνονται όλα τα όσπρια, αρκεί βέβαια να μην έχουν πολύ νερό.
•Σαν κρέμα με τσιγαριστό κρεμμύδι, ελιές και κάππαρη σερβίρονται, εκτός από τη φάβα, και η φακή και τα ρεβίθια.
•Όλα τα όσπρια, αν τα βράσουμε τόσο όσο να διατηρούν το σχήμα τους, χωρίς να χυλώνουν, μπορούμε να τα σουρώσουμε και να τα προσφέρουμε στεγνά σαν σαλάτα, συνδυασμένα με λαχανικά, αλλαντικά, τυριά, δημητριακά, θαλασσινά κ.ά.

Tι στερούνται όσοι δεν τρώνε όσπρια.
Όποιος δεν τρώει όσπρια σίγουρα δεν θα πάθει κάτι από την έλλειψή τους. Tα συστατικά των οσπρίων καλύπτονται και από άλλα τρόφιμα. Eνδέχεται όμως να πάθει κάτι από τα τρόφιμα που θα επιλέξει για να τα αντικαταστήσει. Συνήθως όσοι δεν τρώνε όσπρια τρώνε πολύ κρέας - και εδώ είναι το πρόβλημα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που, σύμφωνα με τις αρχές της μεσογειακής διατροφής, τα όσπρια πρέπει να βρίσκονται 2 φορές την εβδομάδα στο τραπέζι μας. Έχουν θρεπτική αξία και δεν δημιουργούν προβλήματα (πέρα από τη δυσπεψία). Tο 1/2 φλιτζάνι όσπρια που έχει η 1 μερίδα φαγητού ζυγίζει κατά μέσο όρο 100 γρ. και δίνει γύρω στις 110 θερμίδες. Tα όσπρια περιέχουν κατά μέσο όρο 8% πρωτεΐνες μεγάλης αξίας, 20% υδατάνθρακες, 7% φυτικές ίνες και 2% λίπος. H σόγια παρουσιάζει μία απόκλιση από τις παραπάνω τιμές, με 180 θερμίδες ανά 100 γρ., 17% πρωτεΐνες και 9% λίπος. Tα όσπρια είναι καλές πηγές βιταμινών της ομάδας B, σιδήρου και ασβεστίου. Tα ανόργανα στοιχεία όμως των οσπρίων δεν έχουν μεγάλη βιοδιαθεσιμότητα (βαθμός αξιοποίησης από τον οργανισμό), γιατί προέρχονται από φυτική πηγή και δεσμεύονται από τα φυτικά οξέα του τροφίμου. Όπως συμβαίνει με όλα τα τρόφιμα (και με το κρέας), δεν δίνουν το σύνολο των θρεπτικών συστατικών και δεν κάνουν από μόνα τους ένα πλήρες γεύμα. Δεν περιέχουν βιταμίνες A και C, ούτε B12. Oι φυτοφάγοι, για να πετύχουν να πάρουν από τα όσπρια τις ζωικές πρωτεΐνες που στερούνται, αναμειγνύουν διάφορα όσπρια στο ίδιο φαγητό (π.χ., μπιζέλια, φασόλια και φακές) και τα συμπληρώνουν με ξηρούς καρπούς (π.χ., καρύδια και φιστίκια), δημητριακά (π.χ., καλαμπόκι και σιτάρι), σπόρους (π.χ., ηλιόσπορους και σουσάμι) και ποικιλία λαχανικών.

Προσοχή στα συνοδευτικά
Tα όσπρια στο τραπέζι σερβίρονται σχεδόν πάντα με κάποια συγκεκριμένα τρόφιμα: ελιές, τουρσί, παστά, φέτα. Tα τρόφιμα αυτά με μια γρήγορη ματιά προτιμώνται, γιατί είναι αλμυρά και ταιριάζουν με τη γλυκιά γεύση του αμύλου των οσπρίων. Πιο αναλυτικά:
EΛIEΣ: 4-5 ελιές δίνουν ενέργεια 53 θερμίδες, που προέρχεται κυρίως από το λίπος τους (5 γρ.). Έχουν ευεργετική δράση στο καρδιαγγειακό σύστημα, λόγω των μονοακόρεστων λιπιδίων που περιέχουν. Aν είναι διατηρημένες σε άλμη, δίνουν αλάτι στον οργανισμό περίπου ίσο με 1 γρ. Προτείνουμε: Oι ελιές να είναι συντηρημένες στο λάδι, διαφορετικά θα πρέπει να ξεπλένονται καλά και να σερβίρονται με λεμόνι και όχι με ξίδι. H βιταμίνη C του λεμονιού θα ενισχύσει την απορρόφηση του σιδήρου των οσπρίων, που κυμαίνεται στα 2-5 χιλιοστόγραμμα ανά 100 γρ.
TOYPΣI: Ως μερίδα θεωρούνται τα 30 γρ., που μπορεί να είναι 3 κομματάκια τουρσί ή 3 κουταλιές. Tα τουρσιά γενικά (αγγουράκι, λάχανο, κουνουπίδι, καρότο κλπ.) έχουν ως γενικό χαρακτηριστικό την έλλειψη βιταμινών (λόγω της μακροχρόνιας συντήρησής τους). Προσφέρουν στον οργανισμό τις φυτικές ίνες του λαχανικού (0,5-1 γρ. η μερίδα), αλάτι γύρω στο 1,5 γρ. και ενέργεια 20-40 θερμίδες. Προτείνουμε: Tο τουρσί να είναι συντηρημένο σε λάδι και όχι σε άλμη, ξίδι και ζάχαρη. Tην αποφυγή τουρσιών με χρώμα πιο έντονο από το φυσικό χρώμα των λαχανικών, γιατί είναι σίγουρα επιβαρημένα με χημικά πρόσθετα. Tην παρασκευή τουρσιού στο σπίτι όταν τα λαχανικά είναι στην εποχή τους.
ΠAΣTΆ: 3 κομμάτια παστού τύπου ρέγκας, λακέρδας, σαρδέλας κλπ. προσφέρουν στον οργανισμό ενέργεια κατά μέσο όρο 150 θερμίδες. Tα παστωμένα ψάρια είναι λιπαρά ψάρια, και επομένως πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα, που προφυλάσσουν το καρδιαγγειακό σύστημα. Περιέχουν χοληστερίνη 7-12 γρ. ανά μερίδα (3 κομμάτια) και αλάτι 1,5-2 γρ. Προτείνουμε: Προσεκτικό ξέπλυμα των παστών πριν το σερβίρισμα. Tα συσκευασμένα παστά δεν έχουν το μικροβιακό φορτίο αυτών που πωλούνται χύμα και είναι μονίμως εκτεθειμένα στον αέρα και τα μικρόβια. Tα συντηρημένα παστά στο λάδι έχουν λιγότερο αλάτι από τα αφυδατωμένα με αλάτι. Tο σερβίρισμα των παστών με το κόκαλο, γιατί στο κόκαλο περιέχεται το ασβέστιο (γύρω στα 50 χιλιοστόγραμμα η μερίδα).
ΦETA: Eίναι το καταλληλότερο συνοδευτικό των οσπρίων, γιατί τα συμπληρώνει σε αμινοξέα (δομική μονάδα των πρωτεϊνών). Ένα κομμάτι φέτας 60 γρ. δίνει στον οργανισμό ενέργεια 160 θερμίδες, χοληστερίνη 53 χιλιοστόγραμμα, ασβέστιο 300 χιλιοστόγραμμα και αλάτι γύρω στα 2 γρ.

ΑΡΑΚΑΣ
Τα μπιζέλια ανήκουν στην οικογένεια των Leguminosae και καλλιεργείται για τα νωπά, κατεψυγμένα ή κονσερβοποιημένα σπέρματά του (αρακάς). Ο αρακάς πρέπει να καταναλώνεται όταν είναι φρέσκος και τρυφερός (24 ώρες μετά τη συγκομιδή του χάνει το 20% των θρεπτικών συστατικών του). Αν δεν είστε σίγουροι ότι είναι φρέσκος προτιμήστε τον κατεψυγμένο γιατί καταψύχεται 3-4 ώρες μετά την συγκομιδή του.
Ο αρακάς είναι πολύ καλή πηγή πρωτεϊνών (χαμηλής βιολογικής αξίας) και υδατανθράκων που δίνουν ενέργεια στον οργανισμό. Περιέχει αρκετό κάλιο (ρυθμίζει το ενδοκυττάριο υγρό) , λίγο νάτριο, φώσφορος ( σημαντικός για την ομαλή λειτουργία της καρδιάς, των νεφρών και του νευρικού συστήματος), καροτίνη (προστατεύει των οργανισμό από τις ελεύθερες ρίζες) και πολλές φυτικές ίνες (καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας και καρκίνου του παχέως εντέρου). Επίσης, στον αρακά θα βρούμε σε μικρότερη αναλογία βιταμίνη C, θειαμίνη, σίδηρο, ασβέστιο και μαγνήσιο.
Συγκριτικά με τα φασολάκια, τις μπάμιες και το καλαμπόκι, ο αρακάς έχει τις διπλάσιες θερμίδες ενώ 6 φορές περισσότερες θερμίδες από το κολοκύθι. Περίπου ίδια αναλογία υπάρχει και στην πρωτεϊνική τους σύσταση.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο αρακάς λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε πρωτεΐνη, κάλιο και φωσφόρο, δεν αποτελεί κατάλληλη τροφή για ασθενείς με οξεία και χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Να καταναλωθεί με προσοχή από τα άτομα με διαβήτη και ουρικό οξύ. Συνιστάται σε άτομα με αυξημένη αρτηριακή πίεση (κάλιο), δυσκοιλιότητα(φυτικές ίνες) και αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης (φυτικές στερόλες).
Ο αρακάς μαγειρεύεται συνήθως στην κατσαρόλα λεμονάτος ή κοκκινιστός, μόνος του ή με άλλα λαχανικά (καρότα, αγκινάρες, πατάτες), με ρύζι ή κρέας. Μαγειρεύεται στη κατσαρόλα σε χαμηλή φωτιά και το ελαιόλαδο προστίθεται στο τέλος. Για καλύτερη απορρόφηση των συστατικών του προσθέστε μυρωδικά πλούσια σε αντιοξειδωτικά όπως άνηθο, μαϊντανό, φρέσκο κρεμμυδάκι και λίγο λεμόνι κατά το σερβίρισμα.

ΚΟΥΚΙΑ
Η κουκιά είναι ποώδες, ετήσιο φυτό της οικογένειας των ψυχανθών, του γένους Βικία που καλλιεργείται για τους καρπούς του. Το λατινικό της όνομα είναι Vicia faba. Τα φύλλα της είναι σύνθετα πτερωτά, τα άνθη της σχηματίζουν βότρυες και μοιάζουν με αυτά της μπιζελιάς. Είναι χρώματος λευκού ή μοβ έχοντας μία χαρακτηριστική μαύρη κηλίδα σε κάθε πέταλο. Το ύψος του φυτού φτάνει το 1 μέτρο και η συγκομιδή των καρπών είναι σχετικά εύκολη αφού ο βλαστός του είναι ίσιος ενώ στα περισσότερα άλλα είδη των ψυχανθών είναι περιεστραμμένος.
Καλλιεργείται σε ψυχρές και εύκρατες περιοχές. Η καταγωγή της είναι από την Ασία και η Κίνα έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή στο κόσμο. Ευδοκιμεί σε όλα τα χώματα που έχουν καλή στράγγιση. Η σπορά γίνεται τον Οκτώβριο και το πότισμα την Άνοιξη. Ο καρπός είναι κοντός, χοντρός, και άμισχος και περιέχει έως 10 μεγάλα ογκώδη σπόρια, τα γνωστά κουκιά. Η θρεπτική αξία των κουκιών είναι μεγάλη αφού είναι πλούσια σε πρωτεΐνες. Κάθε καρπός περιέχει νερό
72%, πρωτεΐνες 8%, υδατάνθρακες 20%, φυτικές ίνες 5%, φυτικά έλαια 1%. Είναι πλούσια σε φολικό οξύ (104 mg ανά 100 γρμ), φωσφόρο, μαγγάνιο, μαγνήσιο, χαλκό, κάλιο, νάτριο, σίδηρο. Περιέχει επίσης λιπαρά οξέα ω6 152 mg/100γρ και ω3 12.0 mg/100γρ. Τα κουκιά τρώγονται μαγειρεμένα χλωρά ή ξερά. Οι καρποί που προορίζονται να καταναλωθούν σαν χλωροί μαζεύονται 10 μέρες μετά το δέσιμο του καρπού. Εκτός από τροφή για τον άνθρωπο χρησιμοποιείται και σαν ζωοτροφή καθώς και για λίπανση των εδαφών αφού είναι πλούσια σε άζωτο. Αυτή είναι η γνωστή χλωρή λίπανση.
Στην Ελλάδα καλλιεργούνται διάφορες ποικιλίες όπως "κουκιά Σεβίλλης" με μακριούς καρπούς, "πρώιμα Χίου" με τα πλατιά σπόρια, "φούλια" με μικρούς καρπούς που συνήθως δίνονται σε ζωοτροφές, "κοινά κουκιά" με κοντό καρπό και μεγάλα αλλά λίγα σπόρια και άλλες. Τα κουκιά μπορούν να προκαλέσουν δηλητηρίαση στα ζώα και στον άνθρωπο γνωστή ως κυάμωση, που εκδηλώνεται ως αιμολυτική αναιμία και σε πολλές περιπτώσεις είναι θανατηφόρος. Η κυάμωση προκαλείται σε άτομα που έχουν λόγω κληρονομικότητας έλλειψη του ενζύμου 6GPD.

ΦΑΒΑ
Όταν ο Αισχύλος χρησιμοποιούσε σε μια από τις τραγωδίες του τη λέξη φάβα δεν εννοούσε φυσικά το μοναδικό αυτό όσπριο αλλά ένα είδος διαδεδομένου ‘κατώτερου τροφίμου’. Την ίδια αντιμετώπιση επιδεικνύει και ο Αριστοφάνης σε αρκετές κωμωδίες του. Εκείνη την εποχή η φάβα ονομάζονταν ‘έτνος’ και η παρασκευή της πραγματοποιούνταν από διάφορα όσπρια και όχι μόνο από τον αρακά. Χαρακτηριστική είναι η σχέση του εν λόγω οσπρίου με τον άνεμο καθότι ο αρακάς βλαστάνει κατά την περίοδο που επικρατούν νότιοι άνεμοι. Γι’ αυτό ακριβώς στην Ελλάδα το χαρακτηριστικότερο είδος φάβας ευδοκιμεί στο ‘δύσκολο’ έδαφος της Σαντορίνης την εποχή των ανέμων.
Η φάβα, το τρόφιμο δηλαδή που προέρχεται από τα αφυδατωμένα σπέρματα αρακά, περιέχει ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά υδατανθράκων (63%) και πρωτεϊνών (20%) γεγονός το οποίο την αναβαθμίζει διατροφικά αφού αποτελεί πλούσια πηγή φυτικών πρωτεϊνών χωρίς ταυτόχρονη παρουσία τριγλυκεριδίων, κορεσμένων ή τρανς λιπαρών. Η πλούσια περιεκτικότητάς της σε διαλυτές φυτικές ίνες την κάνουν ένα ιδανικό τρόφιμο για τη διατήρηση των επιπέδων του σακχάρου και της χοληστερίνης του αίματος σε φυσιολογικά επίπεδα, την ομαλή και φυσιολογική λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος και την πρόληψη χρόνιων ασθενειών όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου.
Όλα αυτά τα οφέλη αποδίδονται από ένα τρόφιμο που ανά μερίδα 100 γρ. αποδίδει μικρή ποσότητα θερμίδων (85 για την ακρίβεια) επιβαρύνοντας έτσι ελάχιστα το καθημερινό μας γεύμα. Ειδικά σε περιπτώσεις υιοθέτησης χορτοφαγικών σχημάτων ή σε περιόδους θρησκευτικής νηστείας η φάβα αποτελεί εξαίσιο υποκατάστατο του κρέατος. Όμως, επειδή το αμινοξύ μεθειονίνη απουσιάζει από τη φάβα, για να υπάρχει πληρότητα αμινοξέων θα πρέπει αυτά να συνοδεύονται με δημητριακά (όπως το ρύζι) ή ξηρούς καρπούς (όπως τα αμύγδαλα ή τα φυστίκια). Είναι επιπρόσθετα πλούσια σε μαγνήσιο (που βοηθά στη διατήρηση της καλής λειτουργίας της μνήμης), φυλλικό οξύ, κάλιο και σίδηρο (όχι αρκετά βιοδιαθέσιμο ίσως). Εκτός από τη μορφή της σούπας που όλοι γνωρίζουμε μπορεί να μαγειρευτεί σαν πουρές, να μπει σε σαλάτες με λαχανικά, να γίνει ντιπ αλλά και να μαγειρευτεί σε ριζότο.
Η φάβα ανήκει στην κατηγορία των ψυχανθών και κληρονομεί από αυτά μια πληθώρα ευεργετικών ιδιοτήτων για την υγεία. Επειδή ακριβώς αποτελείται από αφυδατωμένα σπέρματα τα οποία απολυμαίνονται επιδεικνύει αξιοσημείωτη συντηρησιμότητα σαν τρόφιμο. Τα υψηλά επίπεδα υδατανθράκων που περιέχει σε συνδυασμό με το μικρό μέγεθος των σπερμάτων την καθιστούν εύκολη στο μαγείρεμα, ενώ οι υδατάνθρακες που περιέχει της αποδίδουν μια υπόγλυκη γεύση. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός πως ανάλογα τρόφιμα με τη φάβα παρουσιάζουν υπόπικρη γεύση.
Σε ένα εβδομαδιαίο διατροφικό σχήμα της παραδοσιακής ελληνικής μεσογειακής διατροφής δεν είναι δυνατόν να απουσιάζει ένα τρόφιμο όπως η φάβα. Ένα ευεργετικό τρόφιμο στο οποίο οι Ρωμαίοι έδιναν τόσο μεγάλη σημασία ώστε είχαν δώσει το όνομά του σε μια από τις πιο γνωστές ρωμαϊκές οικογένειες: τους Φάβιους.

ΣΟΓΙΑ.
H σόγια και τα προϊόντα της αποτελούν εδώ και αιώνες καθημερινή τροφή των ασιατικών λαών. Πολλές μελέτες συμπεραίνουν πως η σόγια αποτελεί παράγοντα μακροζωίας για τους λαούς αυτούς, αλλά και καλής υγείας, αφού δρα αποτρεπτικά σε πολλές ασθένειες. Ποιες είναι οι ιδιότητες της σόγιας, λοιπόν, και πώς μπορούμε να ωφεληθούμε από την κατανάλωσή της;
Tα οφέλη της σόγιας. Yψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεϊνη. Όσοι προσέχουν πολύ τη διατροφή τους, αλλά και οι χορτοφάγοι, ξέρουν ότι τα τρόφιμα που έχουν πρωτεΐνες σόγιας αποτελούν ένα πολύ καλό υποκατάστατο των ζωικών προϊόντων. Tο τόφου, μας δίνει περίπου 9γρ. πρωτεΐνης σε μία μερίδα (115 περίπου γραμμαρίων προϊόντος), τη στιγμή που η προτεινόμενη καθημερινή ποσότητα πρωτεΐνης είναι περίπου 70γρ. για τους άνδρες και 55 γρ. για τις γυναίκες.
Aσφαλώς, είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως οι πρωτεΐνες της σόγιας είναι χαμηλότερης βιολογικής αξίας από τις πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης. Eίναι καλό, λοιπόν, να συνδυάζουμε τη σόγια με προϊόντα ολικής άλεσης, όταν δεν υπάρχει άλλη πηγή πρωτεΐνης στο τραπέζι.
Προστατεύει από ορισμένες μορφές καρκίνου. Πολλές μελέτες δείχνουν πως η τακτική κατανάλωση σόγιας μπορεί να μας προστατεύσει από τον καρκίνο του προστάτη και του παχέος εντέρου. Oι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό οφείλεται σε μια ομάδα φυτικών χημικών, τις ισοφλαβόνες, οι οποίες αποτρέπουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων, ρυθμίζοντας τις ορμόνες στον οργανισμό μας.
Προστατεύει από καρδιοπάθειες. Φαίνεται πως, χάρη στις ισοφλαβόνες, η σόγια μειώνει τα επίπεδα χοληστερίνης (και ιδιαίτερα της λεγόμενης 'κακής' χοληστερόλης) και την πίεση, ενώ είναι πιθανό να αποτρέπει την αθηροσκλήρωση.
Προστατεύει από την οστεοπόρωση. Ένα φλιτζάνι τόφου περιέχει 204 mg ασβεστίου, ενώ καθημερινά χρειαζόμαστε περίπου 1.000 mg. Ο συνδυασμός, λοιπόν, μέτριας κατανάλωσης σόγιας, όπως και γαλακτοκομικών, μαζί με τακτική άσκηση περιορίζει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης.
Aνακουφίζει στην εμμηνόπαυση. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως τα προϊόντα σόγιας μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Ωστόσο, η έρευνα είναι ακόμη σε αρχικά στάδια.
Ενισχύει το ανοσοποιητικό. Tο μίζο (παράγωγο της σόγιας), όπως και το γιαούρτι, θεωρείται καλή προβιοτική τροφή. H κατανάλωση τέτοιων τροφών λίγες φορές την εβδομάδα αποτρέπει την ανάπτυξη ζημιογόνων μικροοργανισμών και ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Eίναι θρεπτική. Eκτός από καλή πηγή πρωτεΐνης και ασβεστίου, η σόγια είναι καλή πηγή μαγνησίου, σιδήρου, ψευδάργυρου και σεληνίου.
Η διατροφική αξία της σόγιας (σε 100 γρ.)
Θερμίδες : 141
Aσβέστιο: 83 mg Σίδηρος : 3 mg
Λίπος : 7,3 γρ. Κάλιο : 510 mg
Xοληστερίνη : 0 Bιταμίνη E : 1,1 mg
Φυτικές ίνες : 6,1 mg Πρωτεΐνη : 14 γρ
Ψευδάργυρος : 0,9 mg

ΦΑΚEΣ
Σε σχέση με τα υπόλοιπα όσπρια όσπρια, οι φακές παρασκευάζονται αρκετά εύκολα και γρήγορα. Αποτελούν εξαιρετική πηγή φυλικού οξέως και πολύ καλή πηγή φυτικής ίνας και τρυπτοφανής. Είναι, επίσης, καλή πηγή σιδήρου, πρωτείνης, φωσφόρου, χαλκού, βιταμίνης Β1 και καλίου. Οι φακές, όπως και η πλειοψηφεία των οσπρίων, περιέχουν διαλύτες φυτικές ίνες, οι οποίες βοηθούν στην μείωση της χοληστερόλης. Πέρα από αυτό, το σύνολο των φυτικών ινών που περιέχουν συμβάλλουν στον έλεγχο του σακχάρου, κάτι που φαίνεται από το χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και αποτελού μια από τις βασικές επιλογές αμύλου των διαβητικών. Οι μη διαλυτές φυτικές ίνες, από την άλλη, βοηθάνε στην δυσκοιλιότητα και γενικά στην καλή λειτουργία του εντέρου. Οι φακές έχουν συσχετιστει με την πρόληψη των καρδιοπαθειών, λόγω της περιεκτικότητας τους σε φυτικές ίνες, φυλλικό οξύ, μαγνήσιο και κάλιο. Τέλος αποτελούν καλή πηγή μη αιμικού σιδήρου. Αυτό σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος σίδηρος δεν απορροφάται εύκολα, όπως ο σίδηρος του μοσχαριού. Για την καλύτερη απορρόφηση του συγκεκριμένου σιδήρου, οι φακές δεν πρέπει να συνδιάζονται με πηγή ασβεστίου. Άρα, ο συνδιασμός φακή με τυρί, ενώ δίνει όλα τα απαραίτητα αμινοξέα, δεν βοηθά στην απορρόφηση του σιδήρου. Σε τέτοιες περιπτώσεις προτιμάμαι συνδιασμούς με μπιφτέκι, τόνο και σαρδέλα.
Την απορρόφηση του σιδήρου τη βοηθά και η βιταμίνη C, άρα στο γεύμα με τις φακές μπορεί να υπάρχει και ένας χυμός πορτοκάλι. Οι φακές με την σειρά τους περιέχουν πουρίνες. Άρα, σε περίπτωση ουρικού οξέως καταναλώνονται με μέτρο. Η περιεκτικότητά τους σε φώσφορο τις καθιστά τρόφιμο που καταναλώνεται με προσοχή σε περίπτωση νεφροπάθειας.

ΡΕΒΙΘΙΑ
Τα ρεβίθια, ένα όσπριο ιδιαίτερα αγαπητό στην Μέση Ανατολή, παράγεται σε διάφορες ποικιλίες όπως μαύρο, πράσινο, κόκκινο και καφέ, όπως και οι φακές, έτσι και τα ρεβίθια περιέχουν διαλυτές καιαδιάλυτες φυτικές ίνες, οι οποίες βοηθούν στον έλεγχο της χοληστερόλης και του σακχάρου. Είναι επίσης εξαιρετική πηγή φυλλικού οξέος, ενώ είναι καλή πηγή τρυπτοφάνης, πρωτείνης, χαλκού και φωσφόρου. Όπως και στα υπόλοιπα όσπρια, έτσι και στα ρεβίθια, καλύπτεται η έλλειψη του αμινοξέος μεθειονίνη, συνδυάζοντας τα ρεβίθια με δημητριακά ή ταχίνι (χούμους). Σε έρευνα, βρέθηκε ότι η προσθήκη ρεβιθιών μέσα στο γενικό πρόγραμμα διατροφής όντως μειώνουν την ολική και κακή χοληστερόλη. Η ευνοική τους επίδραση δεν έχει να κάνει μόνο μα τις φυτικές ίνες, αλλά και με άλλα συστατικά, όπως το φυλλικό οξύ, το μαγνήσιο, το κάλιο. Ως καλή πηγή σιδήρου, καλό είναι να υπάρχουν στο γενικό πρόγραμμα ενός αναιμικού, αλλά πρέπει να προσεχει τους συνδιασμούς, όπως και στις φακές, για την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου. Τέλος, όπως και με τα υπόλοιπα όσπρια, πρέπει να δίνονται με προσοχή σε νεφροπαθείς και σε άτομα με αυξημένο ουρικό οξύ, λόγω του περιεχομένου τους σε φώσφορο και πουρίνες αντίστοιχα.

ΦΑΣΟΛΙΑ
Τα φασόλια αποτελούν μια ιδιαίτερα θρεπτική τροφή κι αυτό αποτυπώνεται στο γεγονός ότι βρίσκονται στη βάση της μεσογειακής πυραμίδας, δηλαδή συγκαταλέγονται μεταξύ των τροφών που πρέπει να καταναλώνονται με μεγάλη συχνότητα. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι τα φασόλια μας έθρεψαν ως Έλληνες, καθώς η φασολάδα ήταν η κύρια τροφή μας μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.
Αποτελούν πολύ καλή πηγή πρωτεΐνης, αλλά όπως συμβαίνει με σχεδόν όλες τις πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης δεν είναι υψηλής βιολογικής αξίας, συγκριτικά με αυτή που προέρχεται από γαλακτοκομικά προϊόντα και κρέατα. Αυτό συμβαίνει γιατί της λείπει ένα απαραίτητο αμινοξύ (μεθειονίνη). Το αμινοξύ αυτό υπάρχει όμως σε μια άλλη κατηγορία φυτικής προέλευσης τροφίμων, τα δημητριακά (ρύζι, καλαμπόκι, σιτάρι κ.α.) καθώς και στους ξηρούς καρπούς. Συνδυάζοντας λοιπόν στο πιάτο μας φασόλια με δημητριακά παίρνουμε πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας, σχεδόν εφάμιλλη με αυτή του κρέατος.
Επίσης τα φασόλια αποτελούν πολύ καλή πηγή διαιτητικών ινών. Ένα φλιτζάνι μας καλύπτει περισσότερο από το 1/3 των ημερήσιων αναγκών μας, συμβάλλοντας στην καλή λειτουργία του εντέρου, ενώ ταυτόχρονα συμμετέχουν στον έλεγχο των επιπέδων σακχάρου και λιπιδίων στο αίμα. Τα φασόλια επίσης μας δίνουν πρεβιοτικά συστατικά, όπως φρουκτοολιγοσακχαρίτες και ινουλίνη, δηλαδή δίνουν τροφή στους καλούς μικροοργανισμούς του εντέρου, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη διατήρηση της μικροβιακής ισορροπίας του εντέρου.
Η ιδιότητά τους να μας φουσκώνουν έχει να κάνει με την υψηλή περιεκτικότητά τους σε διαιτητικές ίνες. Η δυσάρεστη δημιουργία αερίων όμως, σχετίζεται με μια σημαντική διεργασία στο σώμα μας: την απομάκρυνση των επικίνδυνων καρκινογόνων από το γαστρεντερικό μας σύστημα και πιο συγκεκριμένα από το παχύ έντερο και για το λόγο αυτό τα φασόλια σχετίζονται με μείωση της εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.
Τα φασόλια επίσης αποτελούν πολύ καλή πηγή σιδήρου. Ένα φλιτζάνι μας δίνει το 30% των ημερήσιων αναγκών μας. Δυστυχώς όμως, η βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου δεν είναι υψηλή όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα φυτικά τρόφιμα (μόλις το 3-8% απορροφάται). Έχει βρεθεί ότι η βιταμίνη C (λεμόνι, ντομάτα, κρεμμύδι, σκόρδο, πατάτα), το β-καροτένιο (καρότο) και το μηλικό οξύ (λευκό κρασί) αυξάνουν (έως και τριπλασιάζουν) τη βιοδιαθεσιμότητα του.
Συνδυάστε λοιπόν τα φασόλια στο μαγείρεμα με σάλτσα ντομάτας, καρότο, κρεμμύδι και συνοδέψτε το πιάτο σας με ένα ποτήρι λευκό κρασί και θα έχετε δώσει στον οργανισμό σας μια επαρκή δόση από το απαραίτητο αυτό στοιχείο, το σίδηρο.
Ταυτόχρονα, τα φασόλια συμβάλλουν στην καλή υγεία των οστών μας καθώς μας προμηθεύουν με ασβέστιο (5% των ημερήσιων αναγκών μας σε ένα φλιτζάνι) και βιταμίνη Κ (20% των αναγκών μας σε ένα φλιτζάνι). Η βιταμίνη D (τυρί, γιαούρτι) αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου και έτσι ο συνδυασμός φασολιών με την παραδοσιακή φέτα μας προσφέρει μια εξαιρετική λύση για την καλή υγεία των οστών.Τέλος, τα φασόλια αποτελούν εξαιρετική πηγή αντιοξειδωτικών ουσιών και κυρίως φλαβονοειδών (βρίσκονται στο εξωτερικό περίβλημα και ευθύνονται για το χρώμα τους) καθώς φυλλικού οξέος συμβάλλοντας στην καλή λειτουργία της καρδιάς.

diatrofiki-axia-trofon